Jenny Velthuys, journalist van Elsevier volgde het ontwerpteam van Amsterdam West in de eerste weken van hun onderzoek. Een verslag hiervan is te lezen in de Elsevier van 19 okt. 2013.

Op 24 oktober 2013 presenteren de ontwerpteams van SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS hun bevindingen na anderhalve maand praktijkonderzoek naar een drietal maatschappelijke problemen.

De ontwerpteams laten hun probleemanalyse zien, de doorslaggevende waarnemingen ter plekke en stellen ontwerptactieken voor die in hun ogen kansrijk zijn. Op basis van de presentaties krijgen de ontwerpers feedback van experts, betrokken organisaties en het aanwezige publiek.

De deelnemende ontwerpteams zijn: Rosé de Beer & Sjaak Langenberg; MUZUS in samenwerking met Jorge Mañes Rubio, en Lino Hellings in samenwerking met Waarmakers.

Stadsdeel West van Amsterdam heeft als vraag: hoe pestgedrag op straat te voorkomen? Het tweede vraagtuk komt van ING Insurance / Investment Management: gebrekkig financieel bewustzijn bij Nederlanders gekoppeld aan laag vertrouwen in financiële instellingen.
Het derde team heeft het vraagstuk van obesitas ingebracht.

SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS heeft als doel om social design als aanpak bij complexe vraagstukken te testen en de methoden meer bekendheid te geven. Kennis over de doelen, instrumenten en aanpak van social design wordt hanteerbaar gemaakt voor grotere groepen probleemeigenaren en ontwerpers en kunstenaars.

Veel kunstenaars en ontwerpers zijn wel klaar met de contextloze white cube van tentoonstellingsruimten en willen echte impact op maatschappelijke vraagstukken hebben. Veel organisaties die zich geconfronteerd zien met problemen merken dat hun gangbare oplossingsstrategieën niet meer zo goed werken. Een match lijkt interessant.

Maar voor echt vernieuwende, effectieve samenwerking tussen organisaties en kunstenaars rondom complexe problemen zijn een nieuwe houding, nieuwe taal en nieuwe vaardigheden nodig.

SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS is een project van Het Nieuwe Instituut, Geen Kunst van Twynstra Gudde, social designer Tabo Goudswaard en stichting Doen. Drie ontwerpteams werken toe naar een plan van aanpak voor complexe maatschappelijke vraagstukken.

Datum: 24 oktober
Tijd: 13.30 tot 16.30 uur
Locatie: de Raadszaal van het Designhuis, Stadhuisplein 3, Eindhoven.
Gratis toegankelijk. U kunt zich hier aanmelden.

Dit is (ruwweg) de tekst die ik uitsprak bij de presentatie van Kunstlicht: De Publieke Markt in De Appel op 23 mei 2013. Hij is hier relevant omdat er hier wordt ingegaan in op verschijnselen die optreden als je als kunstenaar impact wil hebben buiten de kunst. De tekst is geschreven voor een kunstpubliek. dat wil zeggen: voor een publiek voor wie het belangrijk is om in ieder geval ook binnen het kunstdiscours te worden gevalideerd.

Pascal Gielen in Kunstlicht:

Pascal Gielen stelt in Kunstlicht – De Publieke Markt: “Wil de kunst werkelijk buiten de marktlogica geraken, dan zal ze veel meer dan nu het geval is buiten haar eigen wereld, maar wel met haar eigen waarden en onder haar eigen condities moeten interveniëren. […] De aanhoudende financiële crisis doet vermoeden dat die markt zelf alvast nood heeft aan een stevige dosis ‘creatieve destructie’. Het is wachten op de kunstenaar die de consequenties trekt uit het werk van Renzo Martens, Jonas Staal of Hans van Houwelingen en deze in werkelijke levensvormen vertaalt.”

Andere weg

Daarover ben ik het niet met Pascal Gielen oneens (en ik herken ook meerdere malen per dag een goede gelegenheid voor creatieve destructie) maar de stellingname die in het stuk wordt ontwikkeld, waar dit de conclusie van is, laat uiteindelijk slechts twee keuzen, en dat lijken me er te weinig. Je bent of, tegen de klippen op, voor de kunst en haar ontregelende waarden, of een marionet van het neoliberale marktdenken. De artistieke en neoliberale waardensystemen sluiten elkaar uit, en een dialoog tussen beide waarden is bijna per definitie schadelijk voor één of voor allebei de kanten.

Nu wil ik niet het sluipende,  moraal ondermijnende effect van het neoliberale denken en handelen bagatelliseren, waarin de waarde van elke euro, hoe die ook verdiend wordt, per definitie identiek is aan de waarde van elke andere euro. Wel zou ik willen proberen om een andere weg in te slaan met het denken over de relatie tussen artistieke waarden en andere waarden. Dit alles vanuit het vermoeden dat articulaties vanuit artistieke waarden de kwaliteiten van neoliberale denk- en handelingsgewoonten sterk zou kunnen verhogen.

Ik wil inzoomen op de artistieke interventie en op verschijnselen die zich in die context voordoen, en gebruik daarbij een enigzins systemische benadering om een beeld te creëren. Het gaat hier overigens met name over artistieke interventies op initiatief van de kunstenaar, niet op interventies ‘in opdracht’ of op uitnodiging van het geïntervenieerde systeem. Bij de realiteiten rondom artistiek interveniëren is een terugkerend probleem te zien, dat ik hier wil aanduiden als een dubbele immuunreactie.

Immuunreactie 1

Een artistieke interventie die iets ontregelt buiten het kunstsysteem, kan worden gevalideerd vanuit de artistieke ecologie. Maar binnen het geïntervenieerde systeem wordt het gebeuren meestal heel anders gelezen: als ergernis, als sabotage, of, en dat is de meest problematische optie: helemaal niet. En daarbij hoort dan de kenmerkende reactie :  “Oh, het is kunst.”

Dit is in feite een immuunreactie: het geïntervenieerde systeem maakt een conceptuele antistof aan om te voorkomen dat het artisitiek geïnfecteerd raakt. Een tot de verbeelding sprekend voorbeeld: een werk van de kunstenares Pilvi Takala, die een maand lang optrad als stagiair bij Deloitte & Touche.  http://www.pilvitakala.com/thetrainee01.htm

En als een interventie wel waarde genereert voor het geïntervenieerde systeem, dan gebeurt dat over het algemeen niet op artistieke gronden, maar op basis van andere (uiteenlopende) criteria. Het schudde de boel sociaal weer eens lekker op. Het verbeterde de sfeer.

Immuunreactie 2

Vanuit de kunstwereld (het kunstsysteem, de artistieke ecologie) zien we iets tegenovergestelds optreden, maar wel wederom een fenomeen dat enige gelijkenis vertoont met een immuunreactie.

Zolang een werk een extern systeem effectief ontregelt, gaan de duimen omhoog. Maar op het moment dat een kunstwerk wel echt ‘werkt’ buiten het kunstsysteem (een sociale werkelijkheid transformeert, een technologisch alternatief biedt, kortom zich buiten de discursieve representatie ook in de actualisatie begeeft) wordt het werk geconfronteerd met de vraag: “Maar is het dan wel kunst? ”
Het lijkt erop dat het instrumentele (functionele, niet ambigue, maar doelgerichte) aspect in het perspectief van de kritisch-artistieke kijker andere mogelijke lezingen uitsluit. Antilichamen tegen het instrumentele maken een artistieke lezing dan onmogelijk.
Dit verschijnsel ontstaat dus bij werk dat niet alleen iets ontregelt, maar dat daarnaast ook iets regelt. Zodra een kunstwerk iets lijkt te regelen, of lijkt te organiseren, loopt het het risico legitimiteit te verliezen binnen het kunstdiscours.

Zijn immuunreacties te voorkomen?

De positieve houding in het kunstsysteem ten opzichte van meerduidigheid en gelaagdheid in werken, zou suggereren dat het mogelijk moet zijn om meerdere validatieframes toe te laten rondom een kunstwerk. Andersom lijkt het verlangen naar creativiteit in hedendaagse organisaties op het eerste gezicht een vruchtbare voedingsbodem voor artistieke benaderingen van gesignaleerde problemen. Maar in de praktijk worden we vaak met immuunreacties geconfonteerd.
Zou er een artistiek-organisatorische praktijk kunnen bestaan die waarde kan hebben binnen het kunstsysteem, dus zonder haar kunst-eigen waarden aan de kant te schuiven, en tegelijk daarbuiten?

Om in de biologische metaforen te blijven: is er soort een virus denkbaar  (lees: een type artistieke interventie) dat beide systemen infecteert, maar dat in geen van beide immuunreacties oproept?

Klaas Kuitenbrouwer

After thorough exploration at Columbusplein, we came up with five statements that are going to guide us the next months. We want..

‘Hoe voorkomen we dat social design over twee jaar een hype is gebleken?’ Deze vraag, gesteld tijdens de Amsterdam Urban Innovation Week (AUIW), echoot een weekje later nog na.

De bijeenkomst in Pakhuis de Zwijger bevestigde nog maar eens dat social design een hot topic is. Het was inspirerend om een zaal te zien vol met mensen die er, net als ik, van overtuigd zijn dat social designers bij kunnen dragen aan een betere wereld. Maar, zo bleek gaandeweg, ook een zaal die vrijwel uitsluitend gevuld was met mensen uit het culturele domein. Ontwerpers, docenten, vertegenwoordigers van fondsen en andere culturele organisaties. Vertegenwoordigers van (semi-) overheden en bedrijven waren er jammer genoeg niet of nauwelijks.

Dat verraste me overigens niet. Bij de totstandkoming van het onderzoek voor SDFWP bleken goede social designers aanmerkelijk makkelijker te vinden dan organisaties die met social designers willen werken. Ik herken het ook in mijn eigen praktijk bij Geen Kunst van Twynstra Gudde. Ook al is er urgentie, budget en heb ik een team met fantastische designers klaar staan, dan nog blijft het een hele klus om organisaties de sprong in het diepe te laten nemen. Onbekend maakt nou eenmaal onbemind.

Dat (semi-)publieke en private organisaties betrokken moeten worden, staat voor mij buiten kijf. Zij zijn (deels) probleemeigenaren en (deels) verantwoordelijk voor de kaders waarbinnen het probleem bestaat en de verandering moet plaatsvinden. ING en Amsterdam West doen mee aan SDFWP en onderkennen dat. Zij plaatsen hun organisatie niet buiten het vraagstuk, maar geven social designers juist toegang, zodat de organisatie en haar medewerkers onderdeel kunnen worden van het social design. Dit vraagt om lef. Lef omdat ze nog niet precies weten wat er gaat gebeuren. En ook omdat ze een nieuwe manier van samenwerken zullen moeten gaan ontwikkelen. Dat lef zullen organisaties alleen tonen als er een premisse is dat social design hen kan helpen.

Dat is wel een punt. Want de belofte die social design in zich draagt, is voor veel organisaties nog onduidelijk. Wat is voor hen het wenkend perspectief? Ik zie nu urgentie bij opleidingen en fondsen om van social design een volwaardige ontwerpdiscipline te maken. Dat is een mooie ontwikkeling en komt op een goed moment. Er staan vele talentvolle (jonge) ontwerpers te popelen en er zijn vraagstukken te over waar ze mee aan de gang zouden kunnen.

Kijkend naar de samenstelling van de volle zaal in de Zwijger, is het belangrijk om ons te realiseren dat het primaat om van social design een succes te maken bij de culturele sector ligt. Dit vraagt van de opleidingen dat zij hun studenten nieuw instrumentarium laten ontwikkelen, bijvoorbeeld op het vlak van samenwerken. Het vraagt van de fondsen dat zij nieuwe coalities mogelijk durven maken. Het vraagt van de creatieve sector om social design niet uitsluitend te beoordelen op haar artistieke kwaliteit, maar ook kritisch te kijken naar de betekenis die het ontwerp heeft voor het vraagstuk. Met ‘bewijs’ dat social design leidt tot positieve verandering kunnen organisaties worden overtuigd mee te gaan in deze beweging.

Resume: Alle partijen die met social design aan de gang willen, moeten zich in een context begeven die vermoedelijk nu nog buiten hun comfort zone ligt. Het is aan de social designers en enkele voorop lopende organisaties om te beginnen met bruggen bouwen. Want alleen met een gemeenschappelijke taal en een gemeenschappelijke set of rules voor samenwerking, kunnen we tot impactvolle ontwerpen komen. Daarmee voorkomen we dat social design tot een hype verwordt en overwaait.

Tabo Goudswaard will be guest speaker on the Smart City 2013 international symposium. Speech Theme: Social Design. In his speech Tabo will discuss the new skills, role and mentality of designers in the context of wicked problems, focussing on the social as strategy to get smarter.

Op 17 september vind er een bijeenkomst plaats in Pakhuis De Zwijger over “Social design in innovatie”. Samen met een aantal andere projecten zullen we SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS kort presenteren om vervolgens uitgebreid in gesprek te gaan over social design met het publiek.

Afgelopen vrijdag 6 september vond de publieke kickoff sessie plaats van het onderzoekstraject SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS. Tijdens deze middag werd er gesproken over een drietal taaie vraagstukken, social design strategieën en ontmoetten de geselecteerde ontwerpteams elkaar voor het eerst in Het Nieuwe Instituut.

Voordat er werd ingezoomd op de vraagstukken waarmee de ontwerpteams de komende maanden aan de slag gaan, begonnen twee scherpe sprekers op metaniveau. Mieke Moor: Wat is nu precies een wicked problem? En Dick Rijken: Waar ligt de kracht van social designers in hun aanpak van zulke vraagstukken?

De onderzoeksfase

De komende weken beginnen de ontwerpteams aan het onderzoek naar één van de drie vraagstukken. Deze teams bestaan zowel uit de designers als de probleemeigenaren zelf. Het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal is enorm van belang om goed te kunnen samenwerken. De voortgang van de verschillende onderzoeken zal te volgen zijn op deze blog. Wekelijks zullen de teams hier nieuwe updates geven.

Zie
#1 AMSTERDAM-WEST
#2 ING
#3 OBESITAS

Deze reflecties op de voortgang van het onderzoek vormen een essentieel onderdeel van het traject. SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS is niet alleen een onderzoek naar taaie vraagstukken, maar het is ook een onderzoek naar social design zelf. Wat gebeurt er precies als je probleemeigenaren en ontwerpers met elkaar in één team zet? Is er bijvoorbeeld een punt waarop de ontwerpers teveel betrokken raken dat het creativiteit in de weg staat? En hoe ontwerp je iets dat verschil maakt op de lange termijn? Waar hapert het proces? En welke manieren van reframing blijken succesvol?

Op 24 oktober op de Dutch Design Week, zullen de ontwerp teams een analyse van het probleem en hun observaties presenteren.

Foto’s door Sebastiaan ter Burg.
Verslag door Katía Truijen.

De komende vier maanden gaan drie ontwerpteams aan de slag met taaie vraagstukken. Twee daarvan zijn ingebracht door organisaties, één vraagstuk is op de agenda gezet door de kunstenaars/ontwerpers. Vrijdag 6 september presenteren de betrokkenen zich op de Kick-off bijeenkomst in Rotterdam.

Amsterdam-West
Vraagstuk: Pestgedrag en jeugdoverlast op straat.
Dit vraagstuk wordt tijdens de kick-off op 6 september toegelicht door Stadsdeelvoorzitter Martien Kuitenbrouwer.

Ontwerpteam:
May-Britt Jansen
www.west.amsterdam.nl

MUZUS
Neele Kistemaker, Sanne Kistemaker en Aafke Kauffman
www.muzus.nl

Jorge Mañes Rubio
www.seethisway.com

—-
ING Insurance / Investment Management
Vraagstuk: financieel bewustzijn bij Nederlanders.
Dit vraagstuk wordt tijdens de kick-off op 6 september toegelicht door Brett Tollman, HR Director Reward and Performance Management. (In English)

Ontwerpteam:
Geza Laqueur & Alex Bogman
www.insurance-vacancies.com

Kunstenaarsduo Sjaak Langenberg & Rosé de Beer
www.sjaaklangenberg.nl

—-
Obesitas
Dit onderwerp is ingebracht door:

Ontwerpteam:
Lino Hellings
www.linohell.nl
www.papaplatform.com

Waarmakers
Simon Akkaya en Maarten Heijltjes
www.waarmakers.nl

Foto: Lino Hellings in Sao Paulo

U bent van harte uitgenodigd om de kick-off sessie bij te wonen van het publieke onderzoeksproject SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS. Als u van plan bent te komen, meldt u zich dan svp hier aan.

SOCIALDESIGNFORWICEKDPROBLEMS is een publiek onderzoeksproject naar de inzet van social design methoden bij zogeheten ‘wicked problems’, dat zijn taaie vraagstukken waar veel partijen met verschillende gezichtspunten bij zijn betrokken en waar met standaard beleidsmiddelen of ontwerpbenaderingen geen vat op te krijgen is.

Op vrijdag 6 september om 13.30 uur begint het publieke ontwerptraject van SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS.
De organisaties die een taai probleem hebben ingebracht stellen zich dan aan u voor. Het vraagstuk van Stadsdeel West van Gemeente Amsterdam wordt gepresenteerd door Stadsdeelvoorzitter Martien Kuitenbrouwer. De issue van ING Insurance / Investment Management wordt geïntroduceerd door Brett Tollman, HR Director Reward and Performance Management.

De ontwerpteams presenteren zichzelf.
Uit meer dan 140 inzendingen van in totaal ruim 180 personen zijn drie ontwerpteams samengesteld. Twee van deze teams gaan met de vragen van Stadsdeel West en ING Insurance/IM aan de slag. Het derde team gaat werken aan een taai probleem dat ze zelf hebben ingebracht.

Sprekers
De aanpak van SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS wordt ingeleid door twee scherpe sprekers:
Filosofe en organisatieadviseur Mieke Moor gaat in op de vraag wat taaie vraagstukken taai maakt. Dick Rijken, lector aan de Haagse Hogeschool en bestuurslid van No Academy introduceert de social design aanpak en gaat in op de vraag wat voor verschil social designers kunnen maken bij taaie problemen?

Na de inleidingen is er ruimte voor discussie met het publiek.

Mieke Moor
Dr. Mieke Moor is filosoof en adviseur bij het bureau Twynstra Gudde en auteur van het boek Tussen de regels. Een esthetische beschouwing over geweld van organisatie (IJzer, 2012). In werk en onderzoek concentreert zij zich op (taaie) vraagstukken waarin de waarde van het niet-weten en het onorganiseerbare aan de orde is. Een belangrijke bron daarvoor wordt gevormd door haar ervaring met ontwerp- en maakprocessen in de kunst en filosofische reflectie daarop. In haar bijdrage zal zij ingaan op de betekenis van ‘taaie vraagstukken’ en de spanning die inherent is aan het werken daaraan.

http://www.twynstragudde.nl/users/mieke-moor

Dick Rijken
Dick Rijken is lector Informatietechnologie en Samenleving aan De Haagse Hogeschool, directeur van STEIM, een lab voor elektronische live performance, en bestuurslid van No Academy, een in-situ opleiding voor Social Design. Vanuit zijn lectoraat onderzoekt hij in samenwerking met prof. Kees Dorst (Sydney, Australië), de rol van inhoudelijk onderzoek in Dorst’s ‘Frame Creation’ benadering voor Design Thinking. Het onderzoek is gericht op menselijke en sociale thematiek als vertrekpunt om nieuwe perspectieven te formuleren voor complexe, genetwerkte problemen.
In zijn presentatie gaat hij in op de inhoudelijke en organisatorische aspecten van het omgaan met complexe sociale problematiek, en op de vraag welk verschil social designers kunnen maken bij taaie problemen.

http://www.linkedin.com/in/dickrijken

SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS is een project van Het Nieuwe Instituut in samenwerking met André Schaminée – Twynstra Gudde, social designer Tabo Goudswaard en Stichting DOEN.
www.socialdesignonderzoek.nl

Waar: Auditorium Het Nieuwe Instituut, Museumpark 25, Rotterdam
Wanneer: vrijdag 6 september, 13.30 – 16.00 uur
Aanmelden: https://socialdesignforwickedproblems.eventbrite.nl