Publieke presentatie SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS op de Dutch Design Week – 24 oktober 2013

Tim Vermeulen heet iedereen welkom namens Het Nieuwe Instituut: social design niet zozeer interessant als thema maar als werkwijze. Het gaat om genetwerkt werken.

Tabo Goudswaard: SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS heeft als doel om social design als aanpak bij complexe vraagstukken te testen en de methoden meer bekendheid te geven.
– nieuwe relatie opdrachtgever en ontwerper/kunstenaar
– andere vormen van financiering (echt projectbudgetten)
– nieuwe vaardigheden van ontwerper en opdrachtgever
– een gezamenlijke nieuwe taal
– veel doen doen doen
– aansprekende resultaten laten zien

Doel van de middag is de tussenstand horen van de onderzoeksteams en vervolgens hierover door te praten met genodigde experts en de zaal.
De deelnemende ontwerpteams zijn: Rosé de Beer & Sjaak Langenberg; MUZUS in samenwerking met Jorge Mañes Rubio, en Lino Hellings in samenwerking met Waarmakers.

Experts die uitgenodigd zijn te reageren op de presenaties van de ontwerpteams zijn:
– Anita van de Looij onderzoekt de kenmerken van werken op het grensvlak van kunst en organisatie(s).
– Tamara Madern is werkzaam bij het Nibud. Werkt op dit moment aan een proefschrift dat zich richt op de vaardigheden en gedrag van mensen met schulden.
– Tatjana van Strien Hoogleraar Psychologie van Eetstijlen aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
– Angela Bruintjes expert als het gaat om ‘de vergroting van de religieuze weerbaarheid van leerlingen op basisscholen in een religieus diverse klas’.
– Nynke Tromp Assistent professor TUDelft. Social Designer bij KVD reframing.

1. Financieel bewustzijn
Rosé de Beer & Sjaak Langenberg en ING Insurance/Nationale Nederlanden

Veel burgers houden zich niet actief bezig met hun financiële zaken, velen verkeren zelfs in een staat van ‘financiële bewusteloosheid’. Hoe financieel bewust zijn de 6.000 medewerkers van NN/ING Insurance eigenlijk? Zij zijn een doorsnede van de samenleving. We willen bij hen beginnen: hoe kunnen we hun financieel bewustzijn vergroten?

Wat is financieel bewustzijn precies?
Het heeft in ieder geval te maken met kennis en gedrag.

Sjaak constateert dat burgers heel veel ‘moeten’, van 30 minuten per dag bewegen tot oefeningen doen ter afwisseling van beeldschermwerk e.d. Hoe reëel is het hier ook nog ‘financiële bewustzijnsoefeningen’ aan toe te voegen?
Sjaak licht toe dat mensen die zich erg bezighouden met hun financiële huidhouding meer individualistisch worden.

Goede insteek kan zijn om de focus te leggen op de achterliggende oorzaak. Drijfveren en bewuste keuzes spelen een grote rol in het financieel bewustzijn.

Zijn kunstenaars misschien hele goede schuldhulpverleners? Hebben veel ervaring met onder minimale omstandigheden veel voor elkaar krijgen.

Observatie website ING: op de homepage een afbeelding van een auto die je kunt winnen als je meer spaart. Strookt dit aanwakkeren van consumptie met het financieel bewuster maken van bezoekers van de site?

Grotere context: wisseling systeem ten gevolge van financiële crisis. Tegelijkertijd is er angst voor decimeren pensioenen e.d. Moeilijk om vertrouwen weer te laten groeien.

Nog een tegenstelling die Rosé en Sjaak opmerkten: Waarom wordt aan de ene kant de organisatie Make a Wish door NN gesteund (t.b.v. kinderen met ernstige ziekte) en is het aan de andere kant heel lastig een verzekering af te sluiten als je ziek bent. Benadrukt dat het hier gaat om een wicked problem; veel krachten spelen mee.

Solidariteitsprincipe is zowel bij ING als bij burgers weggezakt. Bij organisatie als het Broodfonds is dit sterker aanwezig.

Verzekeren zou je ook kunnen zien als een inzamelingsactie voor een goed doel. Zie vrijwel identieke beelden belzaal. Vergelijkbare sociale druk: als de een geld geeft, doet de ander het ook.

Zou je die sociale kant niet meer voelbaar kunnen maken door op de website van NN/ING te visualiseren hoeveel mensen er vandaag zijn geholpen aan hun schouder o.i.d.

Empathie is minstens zo belangrijk als kracht voor de soort om te overleven. En een unieke feature van de mens.
Zie bioloog Patrick van Veen: reciproque altruïsme.

Zou verzekering goed gedrag kunnen belonen? Gebeurt al op sommige punten.

Zie verzekeringsbedrijf inshared, speelt in op solidariteitsgevoel.

Ander risico: impulsiviteit. Hoe zou dit op de lange termijn tot stabielere financiële situatie kunnen leiden? Kun je verslaafd raken aan pensioen?

Financiële bewustzijn t.a.v. pensioen is heel laag. Want men vindt het moeilijk zich echt voor te stellen hoe het is om oud te zijn. Gebruik morphing techniek simulatie veroudering (je kan er wel weer een iPad mee winnen).

Twee vragen:
– hoe visionair zijn verzekeraars eigenlijk?
– hoe maak je begrip ‘financieel bewustzijn’ concreter? Niemand weet echt wat het is. Omzetten in concrete plannen en ideeën. Vraag dan aan ING/NN: hoe ver wil je gaan?

André Schaminée vraagt aan Geza Laqueur van Nationale Nederlanden (NN): waarom doen jullie mee aan dit project?
– we geloven in social design strategie
– we voelen ons medeverantwoordelijk voor dit maatschappelijk probleem

Waarom dat geloof in social design?
– Vreemde ogen dwingen. Dit leidt tot prikkelende impulsen voor medewerkers.

NN wil een nieuwe strategie ontwikkelen. Uitdaging om dit binnen de grote organisatie te laten landen.

Kees Dorst (Professor Design Innovation, TU Eindhoven): Ik vind het heel herkenbaar. Het is ook een kwestie van geduld hebben. De casus is gedefinieerd vanuit een bepaalde context. Context verkennen en metaforen zoeken die hopelijk leiden naar nieuwe benaderingen. Het is key om mensen op hun persoonlijke betrokkenheid aan te spreken. Precies nú is de kunstenaar aan zet.

Tamara Madern (Nibud, Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting): zijn er nieuwe manieren van kijken, reframings, die vanuit jouw werk bij het nibud kansrijk zijn?
Moeilijk om in dit stadium te zeggen. Maatschappelijke context heel relevant. Verschillende generaties gaan anders om met geld. Hoe kun je dit collectieve bewustzijn op gang brengen?

André aan Tamara: wat kan een kunstenaar toevoegen aan jouw praktijk als onderzoeker? Creativiteit is nodig om op een nieuwe manier naar problemen te kijken. Maar niet kunstenaar in de zin van ‘kunstschilder’. Vraag is hoe je de resultaten anders dan in een boekje zou kunnen vatten. Hier ligt een kans voor de kunstenaar.

Publiek: in hoeverre levert deze onderzoeks/oriëntatiefase andere resultaten op dan de ‘traditionele manier’? Toegevoegde waarde lijkt meer in de volgende stap te zitten.
NN: als we het op de ‘traditionele manier’ zouden doen dan het zou heel gestructureerd gebeuren. Steeds meer inkaderen waardoor het ook steeds moeilijker wordt hier met frisse blik naar te kijken. Op deze manier is sprake van een veel minder voorspelbaar proces.

Anita vd Looij: dit doet me denken aan de duurzaamheidsdiscussie. Energiebedrijven die niet rijk worden van energie besparen. Zo worden banken niet rijker van sobere klanten. Referentie in de hoek van duurzaamheid, kijk naar Duitsland: daar is betrokkenheid burgers gelukt. Kunnen we daar van leren?

Publiek, vraag die hier op aanhaakt: waarom wil NN dit? Meer verzekeringen verkopen? Beter zijn voor de maatschappij?

Cees van Straten (Adviseur duurzame ontwikkeling agentschap NL): het gaat om het verbinden en stimuleren van informele netwerken van mensen die verandering zoeken. Op ons werk zitten we in professionele rol/kaders, daarbuiten zijn we creatiever. Maar durven we dit ook echt aan te gaan binnen NN als institutie?

Reactie Alex Bogman van NN: Enerzijds echt opdracht vanuit toezichthouders. Anderzijds is NN diverse club qua medewerkers en is dit echt en hele relevante opgave.
N.a.v. concrete ideeën zullen in later stadium echt business cases ontwikkeld worden. Ook voor ons een verrassing hoe die eruit gaan zien en of die puur financieel of ook netwerk gericht zijn.

2. Obesitas
Lino Hellings en de Waarmakers
Een dag opgetrokken met Kalle die obesitas heeft.

Veel dingen geleerd: over de werking van de schildklier, de psyche (zwaar psychotherapeutisch traject), maagverkleining (je kunt niet meer normaal eten), standaardmens (hier is de maatvoering op ingesteld, alles is te klein), schaamte (‘ja eet maar lekker door’), humor (als wapen).

Jaap Seidell, auteur van Tegenwicht – belangrijk boek. Over de impact van het stigmatiseren van ‘obesitas’.
Gaat ook vooral om de sfeer waarin je eet. Zie project gericht op kinderen ‘Water drinken, groente eten, buiten spelen’. Het gaat erom de ontdekkingsreiziger in het kind aan te spreken.

Begrip sociale cohesie: hoe krijg je dit voor elkaar?
Boek Marc Augé Non-places over je betrokken voelen bij een plek. Non-places zijn behalve de publieke ook de privé sfeer binnen gedrongen. Dit doorbreken door te spelen met aannames. Choreografieën in de openbare ruimte. Zie project waarbij ze met studenten met enorme kamerplanten in de bus zijn gestapt: vanaf de derde plant gaan mensen vragen stellen, bij de vijfde levert de chauffeur grappig commentaar, enz.

Obesitas is zowel een persoonlijk als een maatschappelijk probleem. Het gaat om een klein zetje dat een grotere beweging aanjaagt. We zijn op zoek naar dat zetje.

Proces:
Verkennen – stakeholder – idee – plan van aanpak
Lino zoekt nog stakeholders, blijkt soms moeilijk echt binnen te komen bij mensen met waardevolle kennis.

Waarmakers
Voorbeeld eigenwaardering in bikini/zwembroek op het strand. Die is bij weinig mensen positief (hoe ze er ook ‘echt’ uitzien).
Zie online training Psychologie Magazine en Tatjana van Strien ((bijzonder hoogleraar aan de VU psychologie eetstijlen en als expert vandaag aanwezig).

Eetdagboek bijgehouden: in gesprek hapjes op tafel: concurrentiestrijd met het gesprek.

Amerikaan Baumeister: self-control is als een oplaadbare batterij. Interne strijd die je soms beter soms minder goed aankan.

Nu ook chocotoffs verspreid als testcase: wie heeft hem al opgegeten en wie kan de verleiding weerstaan?

Mapping van factoren die bij obesitas een rol spelen. Sociale cohesie kan tegenwicht bieden.
Voedselindustrie is er ook debet aan. De nieuwe ‘medium’ is veel groter dan in de jaren 1960.
Ook sociale aspect, gastvrijheid, hapjes e.d. speelt een rol.

Doel: naar een behapbare eenheid toe kaderen. Nu onderscheiden we vier systemen: gezin, werk, publiek, privé. Het aanwezige publiek wordt uitgenodigd de keuze te maken (met behulp van de chocotoff) op welke we doorgaan.

Waarmakers en Lino houden een Pinterest board bij, komt dat zien!

André aan Tatjana van Strien (bijzonder hoogleraar aan de VU psychologie eetstijlen):
Er is geen eenvoudige simpele oplossing voor dit met recht wicked problem. Ik herken juist in aanpak een parallel tussen kunstenaar en wetenschap.
In mijn onderzoek onderscheidt ik drie belangrijke eetstijlen:
– als er eten binnen handbereik is, vecht dit om aandacht
– emotioneel eten (is niet aangeboren)
– lijngericht eten

André: wat is de belofte wat dit onderzoek in zich houdt voor jou?
Heel benieuwd naar choreografische veranderingen in de omgeving. Of in het gezin veranderingen stimuleren tegen emotioneel eten enz.
Oorzaak probleem zit hem volgens mij in drie eetstijlen. Maar oplossing in termen van preventie weet ik niet. Je kunt industrie niet meekrijgen e.d.

Tabo: Lino beschrijft dat het moeilijk is om toegang tot bronnen te krijgen (als kunstenaar).
André: komt dit doordat acute context van een kunstenaar ontbreekt?

André vraag aan mensen gemeente Eindhoven: waar zit nu het aanknopingspunt om met elkaar in gesprek te gaan?
Gemeente Eindhoven: gewicht van kinderen is een belangrijk thema, gezondheidszorg, slimmer leven. Zo vroeg mogelijk in het proces samenwerken, dus die ruimte is er zeker.

Mary-Ann Scheurs (Wethouder van Innovatie, Design, Cultuur en Openbare Ruimte bij de gemeente Eindhoven): het gaat erom projecten te initieren in co-creatie met degene voor wie het bedoeld is. Het leven van mensen centraal stellen. Hoe introduceer je de verleiding om gezonder te leven? Mensen bewegen vanuit verschillende beweegredenen: museumbezoekers leggen ook heel wat meters af. Het zit hem dan soms in hoe je iets benadert.

André: wat is voor gemeente Eindhoven reden om hierin geïnteresseerd te zijn.
Wethouder Scheurs: er is 1 miljoen uitgetrokken om precies dit soort onderzoek te doen om strategieën ook daadwerkelijk te testen. Het gaat erom dat het maatschappelijk effect centraal staat en je het samen met mensen doet.

Publiek, dame die lesgeeft op middelbare school: in hoeverre richten jullie je op kinderen? Verder trekken dan leuk koken met Jamie Oliver.
Waarmakers reageren dat dit inderdaad een belangrijke doelgroep is.

3. Pestgedrag op straat, Columbusplein Amsterdam-West
MUZUS in samenwerking met Jorge Mañes Rubio

Ze geven een overzicht van wat ze hebben gevonden en wat ze interessant vinden om op door te werken.

Pluspunten:
– schaal publieke ruimte Columbusplein uniek in die buurt
– mensen hebben weinig privé buitenruimte
– buurtproblemen breed uitgemeten in de media (negatieve beeldvorming)
– ze benaderen het vraagstuk als ‘Columbusplein als publieke ruimte’ in plaats van puur het bekende pestprobleem als uitgangspunt te benoemen
– vaak is het gewoon heel leuk op het plein met sportcoach, spelende kinderen enz.
– de hoeveelheid sociale organisaties die op het plein werken, die zouden beter met elkaar kunnen samenwerken
– er worden al heel veel activiteiten georganiseerd
– het lijkt alsof bewoners dit geweldige aanbod een beetje for granted nemen
– kinderen zijn al vanaf vierjarige leeftijd zelfstandig aan het spelen op het plein en worden dus met pestgedrag geconfronteerd
– de fysieke inrichting van het plein is erg directief en bevestigt dus eigenlijk de verwachting dat er pest/huftergedrag zal plaatsvinden > en dan gebeurt het dus ook.

Het onderzoeksteam heeft een aantal workshops gedaan. Niet om nóg meer activiteiten toe te voegen, maar om als stap in het design proces dingen te leren over de situatie.
Ze hebben camera’s gegeven aan kinderen en hen gevraagd foto’s te maken van hun buurt (en dan kregen ze een snoepje). School reageerde ongerust, aanname dat ze camera’s zouden stukmaken/pikken.
Resultaat: was juist heel positief. Al fotografeerden ze niet zozeer de buurt als zichzelf in modeshoot-achtige poses.

Henna tattoo workshop
Gaat over hun identiteit op positieve manier te laten zien.

Opgevallen: het is makkelijker voor jongeren zich negatief uit te drukken. Hoever kunnen we gaan? Grenzen opzoeken.

Identiteit, en het missen van duidelijke identiteit is een belangrijk terugkomend thema. Veel kinderen hebben buitenlandse ouders en voelen zich tussen de Nederlandse cultuur en die van hun ouders in staan.

Ze hebben het begrip sociale identiteit uitgeplozen.
Het is nu de uitdaging om betrokkenheid te stimuleren. Hun voorstel: een micronatie opzetten. Dit hebben ze handen en voeten gegeven door:

1. Een vlag voor het Columbusplein te ontwerpen. Met als kenmerk dat iedereen erbij hoort. Zie referentie Lonely Planet reisgids van micronaties. (Het bestaat echt!)

2. Een speciaal Columbusplein paspoort:
– wapen op basis van karakteristiek speeltoestel
– inspiratie uit stempels die je verzamelt als pelgrim naar Santiago
– vragenlijst die gaat over zaken waarop je raakvlakken kunt hebben met andere bewoners (bijv. ‘favoriete sport’)

3. Een lokale geldeenheid met daarop afbeeldingen van lokale helden uit de buurt

Tabo aan Angela Bruintjes (oud-medewerker van een school in de buurt): dit is hun idee, heb je er vertrouwen in dat kinderen zich echt betrokken voelen?

Angela: er worden inderdaad al heel veel activiteiten georganiseerd. Het gaat erom te benadrukken dat kinderen mogen zijn wie ze zijn. Die hen helpt trots te zijn op zichzelf en hun identiteit vorm te geven.

Martien van Rijn (‎teamleider buurt praktijk team bij Stadsdeel West Gemeente Amsterdam): deze benadering geeft direct energie. Het ‘op een andere manier kijken’ is direct voelbaar. Maar toch, wees beducht voor gevaar om snel weer in een bepaalde structuur/strategie te schieten.

Reactie Muzus en Jorge: we zien het juist echt als een tool. Een uitnodiging voor buurtbewoners – ook voor hen die moeilijke te bereiken zijn, bijvoorbeeld sommige ouders – om mee te doen. Een tool om erachter te komen wat er precies moet gebeuren.

Tabo aan Nynke Tromp (Assistent professor TU Delft social design): startpunt van dit vraagstuk is het pesten. Hoe relateert dit aan het idee van de micro-natie?
En hoe maak je dit project echt duurzaam? (Ook als je als ontwerper weer weg bent?).
Jorge: de structuur micronatie kan op zichzelf verder gaan met inzet van de bestaande initiatieven.

Tip uit publiek: Check ‘Like-Noord’ project in Den Haag, creëerde ook micronatie.

Publiek: Maar willen jullie nou meer activiteiten toevoegen?
Nee, ze juist beter verbinden.

Dame uit publiek: zie film The Wave: creëren natie kan ook hele negatieve gevolgen hebben. Je moet hele goede research doen, anders zet je in op precies verkeerde dingen.
Jorge: we creëren een identiteit die positief is.

Lino: check initiatief the ‘world passport’ dat je kan aanvragen.

Tabo: wil eigenlijk discussie voeren over toegevoegde waarde kunstenaars wicked problems. Maar voor nu praten we graag na met een borrel. De discussie voeren we schriftelijk verder op de blog.

Verslaglegging door Flora van Gaalen
Fotografie door Jan-Dirk van der Burg