Na afloop van een presentatie die ik onlangs gaf over Social Design op de Amsterdamse Rietveld Academie, sprak ik even na met een student die worstelde met de keuze van zijn afstudeerrichting. Hij twijfelde tussen design, het werken in een specifieke context, en autonome kunst, het werken vanuit je eigen fascinaties. Desgevraagd vertelde ik hem dat ik zeven jaar geleden koos voor de afstudeerrichting autonoom, juist vanwege mijn natuurlijke neiging tot het werken in context.

Bij het werken als social designer in taaie vraagstukken, is de context waarin gewerkt wordt zeer complex. Bij taaie problemen zijn pogingen om de complexiteit te reduceren door het analyseren, categoriseren en opsplitsen van het probleem niet succesvol gebleken in het genereren van oplossingsmogelijkheden. Juist het verhogen van de complexiteit, door nog meer factoren die van invloed zijn op het probleem te betrekken, biedt nieuwe mogelijkheden.
Autonome kunstenaars zijn in staat om uit dat complexe probleemveld de aspecten te kiezen waarmee ze aan de slag willen gaan. Deze subjectieve keuze op basis van eigen fascinaties en het vertrouwen en geloof in de eigen vorm, maakt de kunstenaar tot enthousiaste aanjager van een nieuwe kijk op het vraagstuk. Om van daaruit concrete situaties vorm te geven waarin onderzoek en interventies met betrokkenen mogelijk zijn.

Een van de lessen die me het meest is bijgebleven toen ik werd opgeleid tot autonoom kunstenaar aan de Rietveld academie is: In zijn boek Camera Lucida beschrijft de Franse filosoof Roland Barthes de perceptie van fotografie aan de hand van het duo concept van studium en punctum. Het studium is de rationele analyse van de informatie op een foto zoals de culturele, taalkundige en politieke interpretaties. Het punctum is het persoonlijke, emotionele punt in de foto wat je diept raakt en wat je ook precies kan aanwijzen.

De kracht van kunstenaars in de context van taaie problemen is dat ze in staat zijn persoonlijke verbinding te maken met specifieke punten in een complex probleem en van daaruit een nieuw handelingsperspectief voor betrokkenen kunnen ontwerpen.